Co można zrobić z przedawnioną wierzytelnością?

Roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Celem wprowadzenia tej instytucji było zwiększenie pewności obrotu prawnego i zdyscyplinowanie jego uczestników, aby zbyt długu nie czekali z podjęciem działań mających na celu wyegzekwowanie należnych im kwot. Co zatem można zrobić, jeżeli upłynie określony w ustawie termin przedawnienia naszej wierzytelności wynikającej z umowy lub wyroku Sądu, a dłużnik wciąż nie uregulował zobowiązania?

Przede wszystkim należy podkreślić, iż upływ terminu przedawnienia nie powoduje, iż wierzytelność wygasa. Przedawnienie nie wpływa ani na istnienie ani na wymagalność wierzytelności. Wierzytelność przedawniona zatem dalej istnieje i jeżeli dłużnik dobrowolnie spełni świadczenie z niej wynikające, to nie może żądać jego zwrotu (art. 411 pkt 3 k.c.).

Jaki zatem wpływ na wierzytelność ma upływ terminu przedawnienia? Zgodnie z art. 117 § 2 k.c. po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Oznacza, to, iż po upływie terminu przedawnienia zobowiązanie dłużnika przekształca się w tzw. zobowiązanie naturalne (niezupełne), które różni się tym od zwykłych zobowiązań tym, iż brakuje mu przymiotu zaskarżalności. Nie korzysta ono zatem z pełnej ochrony prawnej, gdyż pozbawione jest możliwości dochodzenia przez wierzyciela na drodze przymusu państwowego.

W związku z tym, iż przedawnienie nie powoduje wygaśnięcia wierzytelności, wierzyciel może domagać się jej zapłaty od dłużnika np. poprzez wysyłanie mu wezwań do zapłaty, a także na drodze postępowania sądowego. Okoliczności, iż nastąpiło przedawnienie Sąd nie bierze bowiem pod uwagę z urzędu, a jedynie na zarzut zgłoszony przez stronę pozwaną. Jeżeli zatem dłużnik nie podniesie tego zarzutu, to Sąd wyda wyrok uwzględniający powództwo. Dopiero zatem wyraźna aktywność dłużnika w procesie polegająca na zgłoszeniu zarzutu przedawnienia skutkować będzie oddaleniem powództwa.

Po upływie terminu przedawnienia dłużnik może także zrzec się zarzutu przedawnienia (przed upływem terminu takie zrzeczenie jest nieważne). Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia jest jednostronną czynnością prawną dłużnika, która powoduje, iż zobowiązanie przedawnione (niezupełne) przekształca  się z powrotem w zobowiązanie zupełne i jako takie korzysta z pełnej ochrony prawnej. Oświadczenie dłużnika o zrzeczeniu się zarzutu przedawnienia musi dojść do drugiej strony (wierzyciela) w taki sposób, aby mogła zapoznać się z jego treścią, może być też składnikiem ugody.  Zrzeczenie nie wymaga jakiejś szczególnej formy i dłużnik nie musi wyraźnie użyć formuły, iż  zrzeka się zarzutu przedawnienia. Zrzeczenie może być też złożone w sposób dorozumiany. Jednocześnie jednak dorozumiane zrzeczenie się korzystania z zarzutu przedawnienia musi wynikać w sposób niewątpliwy z towarzyszących temu oświadczeniu okoliczności. Przesłankami uznania oświadczenia dłużnika za dorozumiane zrzeczenie się zarzutu przedawnienia są: pertraktacje dłużnika z wierzycielem na temat rozłożenia długu na raty, zawarcie umowy nowacyjnej, zawarcie ugody sądowej lub pozasądowej lub prośba o rozłożenie długu na raty.

Wierzytelność przedawniona może być także przedmiotem potrącenia. Zgodnie z art. 502 k.c. wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe (a zatem gdy obie strony były względem siebie dłużnikami i wierzycielami, obie wierzytelności były wymagalne i mogły być dochodzone przed Sądem), przedawnienie jeszcze nie nastąpiło. Jeżeli zatem spełnione są powyższe warunki, to wierzyciel może uregulować swoje zobowiązanie wobec dłużnika poprzez dokonanie kompensaty, nawet jeżeli jego wierzytelność jest przedawniona.

Kolejnym sposobem, który umożliwi uniknięcie negatywnych skutków przedawnienia jest nowacja uregulowana w art. 506 k.c. Zgodnie z tym przepisem jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie). Nowacja jest zatem umową pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem, w której strony postanawiają, iż istniejące pomiędzy nimi zobowiązanie przestaje istnieć, ale w zamian za to na dłużniku zaczyna ciążyć „nowy” dług. Przedmiotem nowacji może być w zasadzie każde ważne i istniejące zobowiązanie, a więc również przedawnione. Nie jest przy tym ważne, w jaki sposób powstało: z orzeczenia sądu, ustawy czy umowy. Po dokonaniu nowacji dłużnik nie będzie mógł się powołać na zarzut przedawnienia.

Inną możliwością, z której może skorzystać wierzyciel, aby skłonić dłużnika do zapłaty przedawnionego zobowiązania jest upublicznienie zadłużenia czy to za pośrednictwem internetowych giełd długów, biur informacji gospodarczej, czy w Rejestrze Dłużników Niewypłacalnych KRS. Nie ma bowiem przeciwwskazań, aby w rejestrach tych umieścić wierzytelność przedawnioną. Pojawienie się zaś takiej informacji może wpłynąć negatywnie na postrzeganie dłużnika przez jego kontrahentów lub utrudnić mu uzyskanie kredytu, co może z kolei może spowodować, iż dłużnik zdecyduje się uregulować swoje zobowiązania.